यूपी बोर्ड इंटरमीडिएट परीक्षा 2022
विषय – संस्कृत (12th) केवल प्रश्नपत्र
समय: 3 घण्टे 15 मिनट. पूर्णांक : 100
निर्देश – प्रारम्भ में 15 मिनट परीक्षार्थियों को प्रश्न-पत्र पढ़ने के लिए निर्धारित हैं।
- निम्नलिखित गद्य खण्ड पर आधारित प्रश्नों के उत्तर दीजिए। (2 x 5 = 10 )
उषसि च उत्थाय तस्य जरद्रविडधार्मिकस्य मनोरथं धनविसरै: पूरयित्वा, रमणीयेषु प्रदेशेषु कृतवसतिः अल्पैरेवाहेभिः उज्जयिनीम् आजगाम । तत्र पौराणां नमस्काराञ्जलिसहस्त्राणि प्रतीच्छन् विवेश नगरीम्। दृष्ट्वा च पितरं दूरादेव अवतीर्य वाजिनः मौलिना महीम् अगच्छत् । अथ प्रसारितभुजेन ‘एह्येहि’ इत्याहूय, पित्रा सुचिरं गाढम्, उपगूढः, करे गृहीत्वा विलासवतीभवनम् अनीयत राज्ञा ।
तयापि तथैव प्रत्युद्गम्य अभिनन्दितागमनः दिग्विजयसंबद्धाभिरेव कथाभिः कंचित् कालं स्थित्वा, शुकनासं द्रष्टुम् आययौ । तत्रापि अमुनैव क्रमेण सुचिरं स्थित्वा, निवेद्य वैशम्पायनं स्कन्धावारवर्तिनं कुशलिनम् आलोक्य च मनोरमाम् आगत्य विलासवतीभवने एव सर्वाः स्नानादिकाः क्रिया: निरवर्तयत् ।
प्रश्न
(i) चन्द्रापीड: जरद्रविडधार्मिकं किं दत्तवान् ?
(ii) पौराणां नमस्कारराञ्जलिसहस्त्राणि प्रतीच्छन् चन्द्रापीडः कुत्र प्रविवेश?
(iii) करे गृहीत्वा पित्रा चन्द्रापीडं कुत्र अनयत् ?
(iv) विलासवती भवने आगत्य चन्द्रापीडः किं कृत्वान्?
(v) रेखांकित अंश का हिन्दी अनुवाद कीजिए !
अथवा
सा तु समुत्यात महाश्वेतां स्नेहनिर्भरं कण्ठे जग्राह। महाश्वेतापि दृढ़तरदत्तकण्ठाग्रहा, ताम् अवादीत् – “सखी कादम्बरी! भारते वर्षे राजा तारापीड़ो नाम। तस्यायम् आत्मजः चन्द्रापीडो नाम दिग्विजयप्रसङ्गेन अनुगतो भूमिमिमाम् । एष च दर्शनात् प्रभृति में निष्कारणबन्धुतां गतः। कथिता चास्य बहुपकारं प्रियसखी। तत् अपूर्वदर्शनाऽयम् इति विमुच्य लज्जाम् अविज्ञातशीलः इत्यपहाय शंकाम्, यथा मयि तथा अत्रापि वर्तितव्यम्’ इत्यावेदिते तया चन्द्रापीड: प्रणाम् अकरोत्।
प्रश्न
(i) चन्द्रापीडस्य पिता कः आसीत् ?
(ii) कादम्बरी समुत्थाय का स्नेहनिर्भरं कण्ठे जग्राह ?
(iii) कादम्बरी कं प्रणामम् अकरोत् ?
(iv) रेखांकित अंश का हिन्दी अनुवाद कीजिए !
(v) उपरोक्त गद्यांश किस पुस्तक से उद्धृत है?
- अपनी पाठ्य पुस्तक के आधार पर किसी एक पात्र का हिन्दी में चरित्र-चित्रण कीजिए। (अधिकतम 100 शब्द) (4)
(i) शुकनास (ii) कादम्बरी
(iii) चन्द्रापीड
- बाणभट्ट का जीवन परिचय हिन्दी अथवा संस्कृत में दीजिए। (4 )
- निम्नलिखित प्रश्नों के सही विकल्प चुनकर लिखिए
(अ) ‘शुक:’ कादम्बर्याम् पूर्वजन्मनि कः आसीत् ? (1
(i) श्वेतकेतु (ii) कपिञ्जल:
(iii) वैशम्पायन: (iv) चन्द्रापीड:
(आ) पुण्डरीकस्य पिता कः? (1
(i) श्वेतकेतुः (ii) अश्वकेतुः
(iii) सूर्यकेतुः (iv) चन्द्रकेतुः
- निम्नलिखित श्लोकों में से किसी एक श्लोक की सन्दर्भ सहित हिन्दी में व्याख्या कीजिए |(2+5=7)
(अ) स त्वं मदीयेन शरीरवृत्तिं देहेन निर्वर्तयितुं प्रसीद!
दिनावसानोत्सुकबालवत्सा विसृज्यतां धेनुरियं महर्षेः ॥
अथवा
(आ) तस्मिन् क्षणे पालयितुः प्रजाना मुत्पश्यतः सिंहनिपातमुग्रम् ।
अवाङ्मुखस्योपरि पुष्पवृष्टिः पपात विद्याधरहस्तमुक्ता ।।
- निम्नलिखित में से किसी एक श्लोक की सन्दर्भ सहित संस्कृत में व्याख्या कीजिए | (2+5=7)
(अ) निशम्य देवानुचरस्य वाचं मनुष्यदेवः पुनरप्युवाच ।
धेन्वा तदध्यासितकातराक्ष्या निरीक्ष्यमाणः सुतरां दयालुः ।।
अथवा
(आ) इति प्रगल्भं पुरुषाधिराजो
मृगाधिराजस्य वचो निशम्य
प्रत्याहतास्त्रो गिरिशप्रभावा
दात्मन्यवज्ञां शिथिलीचकार ।।
- कालिदास का संक्षिप्त जीवन परिचय हिन्दी या संस्कृत में दीजिए। (4)
अथवा
कालिदास की काव्यशैली संक्षेप में हिन्दी अथवा संस्कृत में लिखिए।
- निम्नलिखित में दिए गए विकल्पों में से सही विकल्प चुनकर लिखिए।
(अ) रघुवंशे समुपवर्णित: अन्तिमः राजा अस्ति (1)
(i) चन्द्रकेतुः (ii) अग्निवर्णः
(iii) मलयकेतुः (iv) अज:
(आ) नन्दिनी गौ द्वाविंशे दिवसे कुत्र प्रविष्टा? (1)
(i) कानने (ii) देवालय
(iii) गुहायाम् (iv) वने
- निम्नलिखित में से किसी एक की हिन्दी में ससन्दर्भ व्याख्या कीजिए। (2 + 5 =7)
(अ) रम्यान्तरः कमलिनीहरितैः सरोभिश्छायाद्रुमैर्नियमितार्कमयूखतापः
भूयात् कुशेशयरजोमृदुरेणुरस्याः शान्तानुकूलपवनश्च शिवश्च पन्थाः ||
अथवा
(आ) शुश्रूवस्व गुरुन् कुरु प्रियसखीवृत्तिं सपत्नीजने
भर्तुर्विप्रकृताऽपि रोषणतया मा स्म प्रतीपं गमः|
भूयिष्ठं भव दक्षिणा परिजने भाग्येष्वनुत्सेकिनी
यान्तयेवं गृहिणीपदं युवतयो वामाः कुलस्याधयः ।।
- निम्नलिखित में से किसी एक सूक्ति की सन्दर्भ सहित हिन्दी में व्याख्या कीजिए-
(2+5=7)
(i) अति स्नेहः पापशङ्की ।
(ii) वनौकसोऽपि सन्तो लौकिकज्ञा वयम् । वामाः कुलस्याधायः!
(iii) अपसृत पाण्डुपत्रा मुञ्चन्तयश्रूणीव लताः।
- महाकवि कालिदास की नाट्य शैली का परिचय हिन्दी या संस्कृत में दीजिए। (4)
- निम्नलिखित दिए गए विकल्पों में से सही विकल्प चुनकर लिखिए। (1)
(अ) दुष्यन्तस्य नाट्यशास्त्रीयः श्रेणी अस्ति
(i) धीरललितः (ii) धीरप्रशान्त:
(iii) धीरोदात्त: (iv) धीर गंभीर:
(आ) अभिज्ञानशाकुन्तले कति ऋषयः सन्ति ? (1)
(i) त्रय: (ii) पञ्च
(iii) षट् (iv) द्वौ
- निम्नलिखित विषयों में से किसी एक विषय पर संस्कृत में 10 पंक्तियों में निबन्ध लिखिए। (10)
(i) पर्यावरणम् (ii) मेरा प्रिय कविः कालिदासः
(iii) परोपकार: (iv) महात्मा गाँधी
- उपमा अलंकार की परिभाषा (हिन्दी अथवा संस्कृत) में सोदाहरण लिखिए। (3)
अथवा
अनुप्रास अलंकार की परिभाषा संस्कृत अथवा हिन्दी में लिखिए |
- निम्नलिखित में से किन्हीं चार का संस्कृत में अनुवाद कीजिए । (8)
(i) देवों को सामग्री अर्पित करो।
(ii) राम श्याम पर क्रोध करता है।
(iii) राजाओं में राम श्रेष्ठ है।
(iv) नदी कोस भर टेड़ी है।
(v) ज्ञान के बिना मुक्ति नहीं होती।
(vi) ग्वाला गाय से दूध दुहता है।
(vii) गणेश जी को नमस्कार ।
- (अ) निम्नलिखित रेखांकित पदों में से किन्हीं दो में नियम-निर्देशपूर्वक विभक्ति का उल्लेख कीजिए । (2)
(i) हनुमते नमः (ii) वृक्षात् फलानि पतन्ति ।
(iii) छात्रासु रत्ना श्रेष्ठा।
(आ) ‘स: चौरात् बिभेति’ इस वाक्य में ‘चौरात्’ पद में विभक्ति है? (1)
(i) द्वितीया (ii) पञ्चमी
(iii) सप्तमी (iv) षष्ठी
- (अ) निम्नलिखित पदों में से किसी एक पद में समास विग्रह कीजिए । (2)
(i) मातापितरौ (ii) यथाशक्ति (iii) प्रतिदिनम्
(आ) ‘पञ्चामृतम्’ में प्रयुक्त समास का नाम है (1)
(i) द्विगु (ii) अव्ययीभाव (iii) द्वन्द्व कर्मधारयः
- (अ) जगदीश: का सन्धि विधायक सूत्र लिखिए। (2 )
(आ) ‘वागीश:’ का विच्छेद है?
(i) वाक् + गीश: (ii) वाक् + ईश:
(iii) वाग् + ईश: (iv) वाग् + एश:
- (अ) वारिणा पद में ‘वारिणी’ प्रातिपदिक के किस विभक्ति एवं वचन का रूप है? (2)
(आ) ‘वारिणि’ पद में ‘वारि’ प्रातिपदिक के किस विभक्ति व वचन का रूप है? (1)
(i) तृतीया, एकवचन (ii) चतुर्थी, द्विवचन
(iii) सप्तमी, एकवचन (iv) प्रथमा, एकवचन
- (अ) ‘नयामि’ क्रियापद का पुरुष और वचन लिखिए। (2)
(आ) ‘नी’ धातु के लोट्लकार उत्तमपुरुष एकवचन का रूप लिखिए। (1)
(i) नयानि (ii) नेष्ये
(iii) नयै (iv) अनये
- (अ) ‘पठन्’ प्रयुक्त प्रकृति एवं प्रत्यय है – (1)
(i) पठ् + ल्युट्
(ii) पठ् + क्त्वा
(iii) पठ् + शानच्
(iv) पठ् + अनीयर्
(आ) ‘नी’ धातु में ल्युट् प्रत्यय लगाने पर रूप होता है! (1)
(i) नयनम् (ii) नयन्
(iii) नयमान: उत्तर (iv) इनमें से कोई नहीं
- अधोलिखित वाक्यों में से किसी एक का वाच्य परिवर्तन कीजिए ( 2 )
(i) बालक ग्रामं गच्छति
(ii) रमा पुस्तकम् पठति
(iii) तेन हस्यते